İnsan bağırsakları, bakteri, arkea, mantar, virüs ve protozoa gibi bir dizi mikroorganizmayı içeren çeşitli mikropların oluşturduğu bir topluluğa ev sahipliği yapar. Son 10 yılda, bağırsakta bulunan bu mutualistik bakteri topluluklarının insan sağlığı üzerindeki etkisi önemli ölçüde vurgulanmıştır. Mikrobiyal yerleşim, bağışıklık sistemi gelişimiyle birlikte gerçekleşir ve bağırsak fizyolojisinde rol oynar. Bağırsak mikrobiotası topluluğu, yetişkin bireyin yaşamı boyunca önemli dalgalanmalara uğramaz. Bununla birlikte, bakteriyel enfeksiyonlar, antibiyotik tedavisi, yaşam tarzı, cerrahi müdahaleler ve diyet gibi faktörler bu dengeyi derinden etkileyebilir.

Bağırsak mikrobiotasının bozulması, bağırsaktaki mikroorganizmaların miktarı ve fonksiyonunda belirgin değişiklikler olarak tanımlanır ve çeşitli kronik bulaşıcı olmayan hastalıklar ile ilişkilidir; kardiyovasküler, nörolojik, solunum ve metabolik hastalıklardan kansere kadar geniş bir yelpazede yer alır. İncelediğim bu makalede, bağırsak mikrobiyotasını düzeltmenin hastalık belirtilerini iyileştirebileceğini önererek, bağırsak disbiyozunun düzeltilmesinin hastalık tedavisine yeni bir yaklaşım sunabileceğini öne sürmektedir. İnsan bağırsağında bulunan 100 trilyon mikrobiyal hücreden oluşan bu topluluk, konak organizma ile mutualist bir ilişki içinde yaşar ve örneğin vitamin üreterek ve konak organizmanın fizyolojisi için gerekli olan diğer metabolitleri üreterek konak metabolizmasına önemli katkılarda bulunur. Anne sütü, bağırsak bakteri kolonizasyonunu büyük ölçüde etkiler ve bağışıklık sisteminin erken yaşta olgunlaşması ve fizyolojisi üzerinde büyük etkiye sahiptir. Bebeklerin anne sütünden kesilmesi ve katı gıdalara geçişle bağırsak mikrobiyotasında belirgin bir dönüşüm meydana gelir. Bunun yanında antibiyotik kullanımı da bebeklerin bağırsak mikrobiyotasını önemli ölçüde etkiler ve ileriki yaşlarda alerjik hastalık riskiyle ilişkilendirilebilir.

Çocukların bağırsak mikrobiyotası coğrafya ve gıda kültürü tarafından etkilenir ve gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında, ayrıca endüstrileşmiş ve kırsal bölgeler arasında farklılık gösterir. Probiyotikler, özellikle Lactobacillus ve Bifidobacterium türleri olmak üzere belirli bakteri türlerini içeren canlı mikroorganizmalardır. Probiyotiklerin sağlık üzerinde olumlu etkileri, ishal, alerjiler, inflamatuar bağırsak hastalığı, laktoz malabsorpsiyonu ve neonatal nekrotizan enterokolit (NEC) gibi durumlarda gösterilmiştir. Öte yandan, prebiyotikler, "konak sağlığını iyileştirmek amacıyla kolonda bir veya birkaç bakterinin seçici olarak büyümesini ve/veya aktivitesini uyaran, sindirilemeyen gıda bileşenleri" olarak tanımlanan maddelerdir. Örneğin, kısa zincirli yağ asitleri gibi bileşenler, prebiyotiklerin ailesine dahil edilir ve bağırsak mikrobiyotası üzerinde olumlu etkiler yapar. Kısa zincirli yağ asitlerinin bulunduğu besinler; enginar, tatlı patates, muz, kayısı, elma, havuç, pırasa, soğan, sarımsaktır. Son olarak, sinbiotikler, probiyotikler ve prebiyotiklerin bir kombinasyonudur ve probiyotiklerin etkilerini güçlendirmek için kullanılır. Elbette, bağırsak mikrobiyotası ile merkezi sinir sistemi (MSS) hastalıkları arasındaki ilişki oldukça karmaşık ve çeşitli mekanizmalarla açıklanabilir. Bağırsak mikrobiyotası, MSS ile etkileşime girerek sinir sistemi fonksiyonlarına doğrudan etki edebilir. Örneğin, stres veya depresyon gibi psikolojik faktörler, bağırsak mikrobiyotasının bileşimini ve fonksiyonunu değiştirebilir. Bazı çalışmalar, depresyon ve anksiyete gibi ruhsal durumların, bağırsak mikrobiyotasındaki dengesizliklerle ilişkili olduğunu göstermektedir. Ayrıca, MSS hastalıkları ile ilişkilendirilen birçok durumda bağırsak mikrobiyotasındaki değişiklikler gözlemlenmiştir. Örneğin, Parkinson hastalığı olan bireylerin bağırsak mikrobiyotası, sağlıklı bireylere göre farklılık gösterebilir. Bağırsak mikrobiyotasındaki bu değişiklikler, Parkinson hastalığının semptom şiddeti ile ilişkilendirilebilir. Alzheimer hastalığı gibi hastalıklarda da bağırsak mikrobiyotasının bileşiminde değişiklikler saptanmıştır. Bu değişiklikler, hastalığın ilerlemesiyle ilişkilendirilebilir ve Alzheimer hastalığın da bağırsak–beyin ilişkisinin önemli bir rolü mevcuttur. Ayrıca, multipl skleroz (MS) gibi otoimmün hastalıklarda da bağırsak mikrobiyotasındaki bozukluklar gözlemlenmiştir. MS hastalarında bağırsak mikrobiyotasındaki değişiklikler, hastalığın şiddeti ile ilişkilendirilmiştir. Bu değişiklikler, hastalığın gelişiminde bağırsak mikrobiyotasının rolünün önemini göstermektedir. Ancak MSS hastalıkları ve mikrobiyota arasındaki ilişkinin tam mekanizması hala tam olarak anlaşılamamıştır. Kanser, genetik faktörler, çevresel etkiler ve yaşam tarzı alışkanlıklarıyla ilişkili olan bir hastalıktır.

Son araştırmalar, bağırsak mikroorganizmalarının kanser oluşumunu etkileyebileceğini göstermiştir. Disbiozis olarak bilinen dengesizlik, kanserli organlarda değil, aynı zamanda uzak organlardaki tümörlerle de ilişkilidir. Bağırsak mikrobiyotası, tümör oluşumunu etkileyebilir ve aynı zamanda kanser tedavisinin etkililiğini ve yan etkilerini etkileyebilir. İnsan bağırsak mikrobiotasının sağlık ve hastalıklardaki önemi son on yılda daha da ortaya çıkmıştır. Her bireyin mikrobiyomu benzersizdir; çocukluk döneminde hızla gelişir ve yetişkinlik döneminde değişebilir ancak temelde sabittir.

çocukluk döneminde hızla gelişir ve yetişkinlik döneminde değişebilir ancak temelde sabittir. Mikrobiyel bileşimin bu değişkenliği genetik ve çevresel faktörlerden, beslenme alışkanlıklarından, coğrafi konumdan, toksin/kanserojen maruziyetinden ve hormonlardan etkilenebilir. Bağırsak mikroplarında dengesizlik olarak adlandırılan "dysbiosis", çeşitli insan hastalıkları ile ilişkilendirilmiştir. Halihazırda yanıtlanmamış sorular olsa da, bağırsak dysbiosis'i mikrobiyota temelli müdahalelerle düzeltme olasılığı, insan patolojilerini önleme ve tedavi etme açısından heyecan verici bir yaklaşımı temsil etmektedir.

Sağlıcakla kalın…

Diyetisyen Leyla Gültepe Murphy

Illiano P, Brambilla R, Parolini C. The mutual interplay of gut microbiota, diet and human disease. FEBS J. 2020 Mar;287(5):833-855. doi: 10.1111/febs.15217. Epub 2020 Feb 3. PMID: 31955527